İBB'nin Yenikapı etkinliğine Seyit Rıza posteriyle çıkan halk müziği sanatçısı Pınar Aydınlar'ın hakkında başlatıldıktan sonra gözaltına alınması, Seyit Rıza kimdir sorusunu yeniden gündeme getirdi. "Tunceli Kültür Buluşmaları" kapsamında Pınar Aydınlar'ın posteri ile sahneye çıktığı Seyit Rıza kimdir, neden idam edildi? Seyit Rıza, Türkiye Cumhuriyeti'nin erken dönemlerinde yaşanan en dikkat çekici isyanlardan biri olan Dersim İsyanı’nda oynadığı rol ile tanınır. Ona yönelik iddialar arasında devletin köylülere dağıttığı toprakları zorla eline geçirdiği, şehir yapılanması için bölgeye gelen uzmanları engellediği ve yöre halkını kışkırttığı gibi suçlamalar bulunmaktadır. Peki Seyit Rıza kimdir? Seyit Rıza neden asıldı?

Seyit Rıza kimdir?

Seyit Rıza, 1863 yılında, bugün Tunceli sınırları içinde yer alan Ovacık’ın Lirtik köyünde dünyaya geldi. Şeyh Hasanlılar aşiretinin Yukarı Abbasan kolundan gelen bir aileye mensup olan Seyit Rıza, Cumhuriyet’in ilk yıllarında rejime karşı çıkan önemli figürlerden biri olarak tarihe geçmiştir.

1924 yılında Seyit Rıza’nın Hozat’ı işgal etmesi, cumhuriyet yanlısı aşiretlere karşı gerçekleştirdiği baskınlarla ve devlete meydan okuyan tutumuyla dikkat çekmiştir. Kendisine yollanan nasihat heyetlerine bile silahla karşılık veren Seyit Rıza, bu dönemde devlet içinde devlet gibi hareket eden bir lider olarak anılmıştır. Bu süreç, onun bölgedeki etkisini ve gücünü artırmakla birlikte, merkezî otoriteyle olan çatışmasını daha da derinleştirmiştir. 1937 yılında, Dersim İsyanı’nın dönüm noktalarından biri olan Nevruz zamanı, devlet güçlerine karşı bölgedeki aşiret liderlerinin ayaklanmasıyla ciddi bir çatışma dönemi başlamıştır. Seyit Rıza, bu isyanın sembol isimlerinden biri olmuştur. Aynı yıl, 30 Temmuz’da İngiltere’ye yazıldığı iddia edilen bir mektup, tartışmaları beraberinde getirdi. Bu mektupta, Anadolu’nun çorak, Kürdistan’ın ise bereketli topraklara sahip olduğu belirtilerek yardım talep edildiği öne sürülmüştür. Ancak torunu Rüstem Polat, Seyit Rıza’nın Türkçesinin böyle bir mektubu yazabilecek düzeyde olmadığını, mektubun Nuri Dersimi tarafından kaleme alınarak İngilizlere gönderildiğini iddia etmiştir. Dahası, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya’nın Cumhurbaşkanlığı’na sunduğu belgelerde, mektubun Seyit Rıza’nın imzası kullanılarak Suriye’de Yusuf adlı bir şahıs tarafından yazıldığı ifade edilmiştir.

1937 yılının Eylül ayında, Dersim İsyanı’ndaki kanlı çatışmaların ardından barış görüşmeleri yapmak amacıyla Erzincan’a çağrılan Seyit Rıza, bu yolculuk sırasında, 5 Eylül’de, beraberindeki 72 isyancı ile birlikte tutuklandı. Elazığ’da 5-13 Eylül 1937 tarihleri arasında kurulan askerî mahkemeler sırasında yargılanarak ölüm cezasına çarptırılmıştır. 15 Kasım 1937 tarihinde de Elazığ Buğday Meydanı'nda idamı gerçekleşmiştir. Dersim İsyanı’nın lideri Seyit Rıza, idam edilmeden önce Mustafa Kemal Atatürk ile Elazığ Merkez Tren İstasyonunda görüştürüldü. Raporlara göre Atatürk, Seyit Rıza'dan af dilemesini ve Dersim'in Türkleştirilmesi için iş birliği yapmasını istemiştir. Fakat Rıza, Atatürk'ün bu teklifini reddetmiştir. Seyit Rıza, Mustafa Kemal'e verdiği ret cevabının ardından sözlerine şöyle devam etmiştir:

"Ben sizin hilelerinizi anlayamadım, onlarla baş edemedim, bu yüzden görüşmek için geldim. Ölüme gidiyorum. Bu bana dert olsun ama ben de size boyun eğmedim, bu da size dert olsun!"

SEYİT RIZA NEDEN ASILDI?

Seyit Rıza, Türkiye Cumhuriyeti'nin erken dönemlerinde rejime karşı çıkarılan ayaklanmalardan biri olan Dersim İsyanı'nın sorumlularından biri olması nedeni ile idam edilmiş aşiret önderidir. 15 Kasım 1937'de Elazığ Buğday Meydanında idam edilen Seyit Rıza, Dersim'in önemli figürlerden biri olarak tarihe geçmiştir.