Hürriyet gazetesi haber dilinde yeni bir dönem başlatıyor!

Gazetenin yayın yönetmeni Fikret Bila'nın bugünkü köşesinden aktardığı bilgiye göre; basındaki cinsiyetçi dilin yayınlardan temizlenmesi amacıyla önemli bir rehber oluşturdu. Bu çalışmaya paralel olarak hurriyet.com.tr’nin yayınlarında da Vodafone’un geliştirdiği yapay zekâ teknolojisi kullanılarak cinsiyet ayırımcı dile karşı bir denetim mekanizması devreye girecek; bu teknoloji cinsiyet ayrımcı ifadeleri kırmızı çizgiyle işaretleyerek dikkate getirecek.

İşte, Bila'nın o yazısı:

"Toplumsal cinsiyet eşitsizliği evrensel bir sorun olarak varlığını sürdürüyor. Ataerkil toplumsal yapının ağırlıklı olarak hâkimiyetini sürdürdüğü Türkiye ve benzeri ülkelerde bu sorun daha belirgin biçimde gözleniyor.

Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin inşasında ve varlığını sürdürmesinde, kullanılan dilin önemli bir faktör olduğu, sosyologların ve antropologların görüş birliği içinde oldukları bir olgu.

Dilimize yerleşmiş eril söylem, erkeği yücelten, kadını ise aşağılayan bir işleve sahip. Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin giderilmesinde dilimizin bu ayrımcı yapıdan kurtulmasının çok önemli katkısı olacağına inanıyoruz."

Bu inançla Hürriyet olarak basın-yayın organlarındaki cinsiyetçi dilin yayınlardan temizlenmesi amacıyla öncü bir çalışmayı yaşama geçiriyoruz.

Gazetede birlikte çalıştığımız meslektaşlarımızın büyük katkılarıyla bir süredir dilimizdeki cinsiyetçi söz, deyim, atasözü gibi ilk göze çarpan ifadeleri saptayan çalışma grubumuz, bu ifadeler yerine kullanılabilecek önerileri içeren bir rehber hazırladı.

Bu rehber bir başlangıç niteliğindedir.

Dilimizi cinsiyetçi ifadelerden arındırma çalışması sürecek, sizlerin de önerileriyle rehber geliştirilecektir.

Bu çalışmaya paralel olarak hurriyet.com.tr’nin yayınlarında da Vodafone’un geliştirdiği yapay zekâ teknolojisi kullanılarak cinsiyet ayırımcı dile karşı bir denetim mekanizması devreye girecek; bu teknoloji cinsiyet ayrımcı ifadeleri kırmızı çizgiyle işaretleyerek dikkate getirecek.

HÜRRİYET GAZETESİ CİNSİYETÇİ DİLE KARŞI REHBER

Adam, adam olmak, adam gibi davranmak, adam gibi konuşmak, adamakıllı yerine insan olmak, insan gibi ya da doğru dürüst davranmak, doğru dürüst konuşmak, doğru dürüst ifadeleri kullanılmalı, iyi özelliklerin erkeklere atfedildiğini gösteren ‘adam’la başlayan kullanımlara dikkat edilmeli. Örneğin “Bu işyerine birkaç adam daha lazım” cümlesindeki adam yerine eleman, kişi, çalışan, insan kelimelerinden biri olabilir.

Adam adama savunma yerine birebir savunma tercih edilmeli.

Adamına göre yerine kişisine göre demeli.

Bayan yerine kadın kullanılmalı ancak takım vb kurumun kendi adında olduğunda kalabilir.

Bilimadamı yerine biliminsanı, gerektiğinde bilimkadını-adamı kullanılmalı.

Cinnet getirme: Bu tanımı, uzmanlar yapmadıkça ve bu şekilde haber olarak servis edilmedikçe kullanmaktan kaçınmalı. Genellikle erkeklerin uyguladığı şiddet haberlerinde şiddetin etkisini azaltmaya yaramaktadır.

Cinsel istismar: Çocuklarda ve akli dengesi yerinde olmayan mağdurlarda kullanılmalı. Kadınlara yönelik cinsel şiddette ise cinsel saldırı, olaya göre cinsel taciz ve tecavüz kelimeleri tercih edilmeli.

Cinsel sapma, cinsel sapkınlık: Gazeteci haber yazarken heteroseksüellik ve tekeşlilik dışındaki yaşamların uygunsuz olduğuna karar vermemeli, ahlaki değerler bahanesinin arkasına sığınmamalı.

Dayak yemek, şiddet görmek, tecavüze uğramak yerine dayak atan, şiddet uygulayan, tecavüz eden, yani edilgen yerine etken, erkeğin eylemini öne çıkaran kullanımlar tercih edilmeli.

Erkek gibi-kız gibi benzetmeleri erkekleri daha üstün, iyi göstermek ya da kızları aşağılamak, onların zayıf yönlerini öne çıkarmak için kullanılmamalı. Örnek olarak “Erkek gibi cevap vermek” (mert, dürüst, korkusuzca) ya da “Kız gibi ağlamak” verilebilir.

Erkek sözü, sözünün eri gibi tanımlamalardan kaçınmalı.

Genç kızların rüyası vb. yaygın kullanımlar tercih edilmemeli.

Hayat kadını-eskort-telekız yerine fahişe ya da seks işçisi kullanılabilir.

İnsanoğlu yerine insan denmeli.

Kız-oğlan kullanımında çocuklarda kız çocuk ve oğlan çocuk, gençlerde genç kız, genç oğlan, genç kadın, genç erkek tercih edilmeli.

Kız almak, kız vermek kullanılmamalı. Örneğin, “Sevdiği kızı vermeyen aileyi öldüren…” yerine “Sevdiği kızla birlikte olmasına (ya da evlenmesine) izin vermeyen aileyi öldüren…” ifadesi kullanılmalı.

Kızlık soyadı yerine evlilik öncesi adı, ilk soyadı tercih edilmeli.

Namussuz, ahlaksız, sapkın gibi ahlaki değerleri yansıtan ifadelerden kaçınmalı.

Normal/anormal gibi tanımlamalar da ilişkileri, cinselliği içeren haberlerde bir değerlendirme aracı olarak kullanılmamalı.

Yasak aşk, gayrimeşru ilişki gibi yine toplumun ahlak ölçülerinin arkasına sığınılarak normal ve anormal ikiliği yaratan kullanımlardan kaçınılmalı.

KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KELİME VE İFADELER

Kadın kelimesinin kullanımı:

Kadın polis, kadın gazeteci, kadın sürücü gibi erkeğin norm, kadının norm dışı gibi gösterildiği kullanımlara yer verilmemeli. Örneğin “Kadın sürücü kaza yaptı” dememeli. Ancak haberin ana konusu o kadın ya da kadınlarsa, örneğin kadın gazetecilerin kurduğu komisyon, kadın polislerin dertleri ya da toplamda 3 kişi olan kadın maden işçisi gibi; o zaman başlıkta da belirtilebilir.

Gece geç vakitte, mini etekle, bar çıkışı vb: Bu gibi detaylar verilirken haberde yaşanan olumsuzluğun bir kısmının da bu gibi toplumca ‘uygun’ görülmeyen hareketler olduğuna bağlı olduğunun iması yapılmamalı, bu ayrıntılar haberin ana konusu değilse verilmemeli.

Aşk cinayeti, kıskançlık cinayeti, töre cinayeti, cinnet cinayeti, namus cinayeti (ya da kurşunu, dehşeti vb), namusunu temizlemek vb.: Suça bir sebep tanımlayan ve suçu hafifletici bir etken gibi gösterilen bu tip kullanımlar başlığa çıkarılmamalı.

Biseksüel, eşcinsel, lezbiyen, travesti, transseksüel, interseks, panseksüel: Haberin ana konusu, kişinin kendi açıklaması değilse ya da bu durum yüzünden yaşanan mağduriyet, hak arayışı sunulmuyorsa nasıl heteroseksüel denmiyorsa bu kelimeler de kullanılmamalı. Yine heteroseksüelliğin ‘normal’, heteroseksüel dışı yaşamların ise ‘anormal’ olduğu ikilikçi düşünce yapısından kaçınılmalı. Ayrıca pek çok yerde LGBTİ birey kullanımı tercih edilse de herkesi bir yerde toplar gibi, LGBTİ birey demek yerine transseksüel, lezbiyen, eşcinsel vb. kelimeler de kullanılabilir.

Öldürülenin ardından: Haberdeki bir taraf öldürülmüşse, kendi savunmasını da yapamayacağı için diğer tarafın açıklamasındaki; genellikle eşcinsel cinayetlerinde kullanılan “Para karşılığı seks yapmak istedi” vb. ya da kadın cinayetlerinde kullanılan “Aldatıyordu”, “Namusumu temizledim” gibi ifadelere yer verilmemeli.

Atasözleri ve deyimler: “Elinin hamuruyla”, “Evde kalmak”, “Kızını dövmeyen dizini döver gibi sayıları çok olan cinsiyetçi atasözlerine ve deyimler kullanılmamalı.

ANCAK söyleşilerde ve haberlerde kişinin kendi ifadeleri, bu rehber doğrultusunda değiştirilmeden, konuştukları gibi bırakılmalı.