Haftanın tarihine bakış

ANKARA (AA) - Cumhuriyet, 29 Ekim 1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisinde “Yaşasın” nidalarıyla kabul edildi.

İlk toplantısını 23 Nisan 1920'de yapan TBMM'nin kabul ettiği 1921 Anayasasının "Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir" olan birinci maddesi, açıkça belirtilmese de "Cumhuriyet" rejiminin habercisiydi. Ancak "Cumhuriyeti kabul etmek", 16 Nisan 1923'te görevini tamamlayan Birinci Meclise değil, 11 Ağustos 1923'te toplanan İkinci Meclise nasip olacaktı.

İkinci Meclis, Başkanlığa Mustafa Kemal Paşa'yı, ikinci başkanlığa Ali Fuat (Cebesoy) Paşa'yı seçti; başbakanlığa Ali Fethi (Okyar) getirildi. Mecliste oluşan muhalif grubun eleştirilerinin yoğunlaşması üzerine Mustafa Kemal başkanlığında 25 Ekim'de toplanan Bakanlar Kurulu, istifa etmeyi ve yeni hükümette hiçbir görev almamayı benimsedi. Bakanların istifaları 27 Ekim'de Mecliste okundu. Meclis, yeni Bakanlar Kurulu için oluşturulan listeler üzerinde anlaşma sağlayamadı. Uzun süredir "Cumhuriyet" düşüncesini içinde barındıran Mustafa Kemal, bu siyasi bunalım üzerine, zamanın geldiğine karar verdi. Yakın çalışma arkadaşlarını, 28 Ekim akşamı Çankaya'da yemeğe çağıran Mustafa Kemal, onlara "Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz" dedi.

Mustafa Kemal ve yemekten sonra kalmasını istediği İsmet (İnönü) Paşa, cumhuriyetin ilanına ilişkin anayasa değişikliği üzerinde çalıştı.

Halk Fırkası, 29 Ekim'de yaptığı toplantıda, Mustafa Kemal'i hükümet bunalımını çözmekle görevlendirdi. Mustafa Kemal de cumhuriyetin ilanına yönelik anayasa değişikliği önergesini açıkladı.

Halk Fırkası, Meclis Grubu'nda ve sonra TBMM Genel Kurulu'nda, Anayasanın 1'inci, 2'nci, 10'uncu, 11'inci ve 12'nci maddelerinin değiştirilmesinin kabul edilmesiyle "Cumhuriyet" resmen ilan edildi. "Yaşasan Cumhuriyet!" nidaları, TBMM Genel Kurulu'nun duvarlarında yankılandı.

- Belli başlı öteki olaylar:

24 Ekim

1857- İlk futbol kulübü, İngiltere'de Cambridge Üniversitesinde kuruldu.

1904- New York Metrosu açıldı.

1929- New York Borsasında hisse senetleri düştü. Bu çöküş sürecini izleyen bunalım, dünya dış ticaretinde ciddi bir daralma yarattı. Kriz, Türkiye'yi de etkiledi.

1935- 1. Belediyeler Kongresi başladı.

1939- Naylon çoraplar, ilk kez Wilmington'da satışa sunuldu.

1945- Birleşmiş Milletler Antlaşması yayınlandı ve BM kuruldu.

1956- Gazeteci Bedii Faik, cumhurbaşkanına hakaretten 6 ay hapse mahkum edildi.

1956- Sovyetler Birliği, Macaristan'ı işgal etti.

1964- Amerikalı sivil haklar savunucusu Martin Luther King'e, Nobel Barış Ödülü verildi.

1966- CHP'nin 18. Kurultayı "ortanın solu" görüşünü savunanların zaferiyle sonuçlandı. Zonguldak Milletvekili Bülent Ecevit Genel Sekreterliğe getirildi.

1969- Şair Behçet Kemal Çağlar 61 yaşında öldü.

1975- Türkiye'nin Paris Büyükelçisi İsmail Erez ve şoförü, Ermeni teröristlerce öldürüldü.

1976- Ses sanatçısı Sevinç Tevs 46 yaşında öldü.

1991- Kripto davasında Gazeteci Uluç Gürkan ile Dışişleri Bakanlığı memuru Hande Mumcu beraat etti.

1992- Türkiye'nin ilk özel havaalanı olan "Hezarfen", İstanbul Büyükçekmece'de hizmete girdi.

1996- Vehbi Koç'un cenazesi Zincirlikuyu Mezarlığı'ndan çalındı.

2005- Milli Güvenlik Kurulu toplantısında, yeni Milli Güvenlik Siyaset Belgesi uygun bulunarak, bu konudaki tavsiye kararının Bakanlar Kuruluna bildirilmesine karar verildi.

2007- Fatih Sultan Mehmet'in İtalyan ressam Gentile Bellini tarafından yapılan ve yakın zamanda İngiltere'deki ünlü National Galeri'de de sergilenen portresi, Sotheby's müzayede evinde yapılan açık artırmada 468.500 sterline alıcı buldu.

2007- BM'nin desteklediği, 100'den fazla haber ajansının katıldığı II. Dünya Haber Ajansları Kongresi, İspanya'nın Estepona kentinde başladı. Dünya haber ajanslarının ilk zirvesi Anadolu Ajansının ev sahipliğinde Nisan 2003'de İstanbul'da yapılmıştı.

2009- Ankara'da bir kişi H1N1 virüsünden öldü. Sağlık Bakanlığı, bu kişinin H1N1 virüsünden Türkiye'de yaşamını yitiren ilk kişi olduğunu açıkladı.

2013- 652. Tarihi Kırkpınar Yağlı Güreşleri'nde üst üste üçüncü kez başpehlivan olarak altın kemerin daimi sahipliğine hak kazanan ancak dopingli olduğu ortaya çıkan Ali Gürbüz'ün kemeri geri alındı.

25 Ekim

1917- Lenin önderliğindeki Bolşevikler, gücü tamamen ele geçirdi.

1924- Sosyolog ve yazar Ziya Gökalp 49 yaşında öldü.

1937- Başbakan İsmet İnönü istifa etti. Aynı gün Celal Bayar'ın kurduğu hükümet açıklandı.

1946- Serbest Güreş Milli Takımı, İsveç'te Avrupa Şampiyonu oldu.

1947- Sovyetler Birliği, Birleşmiş Milletler'de Kars ve Ardahan'ı istedi.

1957- Tatbiki Güzel Sanatlar Okulu İstanbul'da açıldı.

1960- Küba, tüm Amerikan iş yerlerini devletleştirdi.

1962- ABD Büyükelçisi Adlai E. Stevenson, Küba'daki Sovyet üslerinin fotoğraflarını, kanıt olarak BM Güvenlik Konseyi'ne sundu.

1971- Çin Halk Cumhuriyeti, Birleşmiş Milletlere alındı.

1980- 13 Temmuz 1979'da Mısır'ın Ankara Büyükelçiliğini basan 4 Filistinli gerilla ölüm cezasına çarptırıldı.

1981- Türkiye'nin Roma Büyükelçiliğinde görevli ikinci katip Gökberk Ergenekon, ASALA teröristlerinin saldırısına uğradı; üç kurşun yarası aldı.

1984- Hepatit virüsü bulundu.

2011- Libya'nın öldürülen devrik lideri Kaddafi'nin Misrata'daki bir soğuk hava deposunda tutulan cenazesi, yeri açıklanmayan bir yere defnedildi.

2012 - Myanmar'da Rakhine Budistleri ile Rohingya Müslümanları arasındaki çatışmalarda 100'den fazla kişi öldü. Rakhine (Arakan) eyaleti sözcüsü Win Myaing, ülkenin batısındaki 4 kentte devam eden çatışmalarda 2 binden fazla evin ateşe verildiğini açıkladı.

2013- "3. Uluslararası Erbil Maratonu", 40 ülkeden 5 bin 800 kişinin katılımı ve "Barış İçin Koşalım" sloganıyla başladı.

2013- "Dünyanın en uzun boylu adamı" unvanını 2 metre 51 santimetre ile elinde bulunduran Sultan Kösen, Mardin'de yapılan düğünde Suriye asıllı Merve Dibo ile evlendi.

2015 - Eski İngiltere Başbakanı Tony Blair, 2003'te ABD öncülüğünde gerçekleştirilen, Irak'ın işgali sırasında yapılan hatalar ile rejimin devrilmesiyle yaşanacakları yanlış kavradıkları için özür diledi.

26 Ekim

1461- Trabzon Rum İmparatorluğu, Fatih Sultan Mehmet komutasındaki Osmanlı güçlerine teslim oldu.

1730- Osmanlı'da ayaklanma başlatan Patrona Halil ve arkadaşları idam edildi.

1863- Uluslararası Kızıl Haç organizasyonu Cenova'da kuruldu.

1905- Kuzey Avrupa ülkeleri Norveç ve İsveç ayrıldı.

1922- İsmet İnönü, Lozan Konferansı öncesinde Dışişleri Bakanlığı görevine getirildi.

1923- Türk Milli Futbol Takımı, ilk maçında Romanya ile 2-2 berabere kaldı.

1924- Kazım Karabekir Paşa, Birinci Ordu Müfettişliğinden ayrıldı; artık milletvekili olarak çalışacağını bildirdi.

1932- "Yo yo" oyuncağı İstanbul'da büyük ilgi uyandırdı.

1933- Cumhuriyetin 10. yılı dolayısıyla Genel Af Kanunu çıkarıldı.

1936- 16 yaşındaki ressam Turgut Cansever, ilk resim sergisini açtı.

1938- Du Pont, ilk sentetik naylon fibere adını verdi.

1961- Cemal Gürsel Cumhurbaşkanı seçildi.

1966- Kuzey Atlantik Konseyi, NATO karargahını Brüksel'e taşımayı kararlaştırdı.

1967- Şair, yazar Ali Cenap Yöntem 80 yaşında öldü.

1974- Kurtuluş Savaşı komutanlarından Orgeneral Fahrettin Altay 94 yaşında İstanbul'da öldü.

1975- Enver Sedat, ABD'ye resmi ziyarette bulunan ilk Mısır Devlet Başkanı oldu.

1984- Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez bir bakan azledildi. Maliye ve Gümrük Bakanı Vural Arıkan, istifa etmeyince, Başbakan'ın önerisi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından görevden alındı.

1994- İsrail İle Ürdün arasındaki 46 yıllık savaşa son veren tarihi barış anlaşması; iki ülke arasındaki sınırda, 5 bin kişinin katıldığı gösterişli bir törenle imzalandı.

2007- CHP ve DSP, cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini de öngören anayasa değişikliği paketinden 11. Cumhurbaşkanı seçimine yönelik geçici maddelerin çıkarılmasına ilişkin anayasa değişikliği kanununun iptali için Anayasa Mahkemesine başvurdu.

2008- Türk Hava Yolları, 1991 Körfez Savaşı'nda durdurduğu Bağdat seferlerine 17 yıl aradan sonra tekrar başladı ve THY uçağı, uluslararası Bağdat Havaalanı'na indi.

2013- Pakistan-İran sınırında çıkan çatışmada 14 İran askeri öldürüldü.

27 Ekim

1492- Kristof Kolomb Küba'yı keşfetti ve İspanya adına el koydu.

1913- Mustafa Kemal, Sofya Ataşemiliterliği görevine atandı.

1922- Müttefikler, Ankara ve İstanbul hükümetlerine Lozan'da konferans toplanması çağrısı yaptı.

1960- Milli Birlik Komitesi, 147 profesör, doçent ve asistanı görevden aldı.

1978- Nobel Barış Ödülü'nü Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat ve İsrail Başbakanı Menahem Begin paylaştı.

1982- Çin, nüfusunun 1 milyarı aştığını açıkladı.

1996- Yeni Trafik Kanunu yürürlüğe girdi.

1999- Parlamento oturumu sırasında otomatik silahlı kişilerce yapılan saldırıda Ermenistan Başbakanı Vazgen Sarkisyan ve sekiz üst düzey yetkili öldü.

2005- Tiyatro sanatçısı 48 yaşındaki Şefik Kıran, Bakırköy'de oturduğu apartmanın boşluğunda ölü bulundu.

2006- Cumhurbaşkanı Sezer, Milletvekili Seçimi Kanunu'nda Değişiklik Yapılması Hakkındaki Yasa'yı onayladı. Milletvekili seçilme yaşı 30'dan 25'e indirildi.

2006- Karikatürist Semih Balcıoğlu 78 yaşında vefat etti.

2010- Arjantin'in eski Devlet Başkanı Nestor Kirchner, 60 yaşında öldü.

2013- Formula-1 Dünya Şampiyonası'nda sezonun 16. yarışı Hindistan Grand Prix'sinde bu yılki 10. galibiyetini kazanan Red Bull-Renault'nun Alman pilotu Sebastian Vettel, sezonun bitimine 3 yarış kala üst üste 4. şampiyonluğunu ilan etti.

28 Ekim

1886- Özgürlük Anıtı, Fransızların armağanı olarak New York'ta dikildi.

1923- Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü'nde verdiği akşam yemeğinde, "Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz" dedi.

1927- Türkiye'de ilk nüfus sayımı yapıldı. Nüfusun 13 milyon 648 bin 270 kişi olduğu açıklandı.

1937- Başbakan İsmet İnönü, Ankara'da paraşüt kulesinin açılışını yaptı.

1938- Ankara Radyosu hizmete girdi.

1962- Küba Füze Krizi: Sovyetler Birliği lideri Nikita Kruşçev, Küba'daki füze üslerini kaldıracaklarını açıkladı.

1977- Karikatürcü ve çizgi roman çizeri Ratip Tahir Burak 73 yaşında İstanbul'da öldü.

1993- Hakkari, Üzümlü Jandarma Sınır Bölüğü'ne saldıran teröristlerden 57'si öldürüldü. Çatışmada 10 er şehit oldu.

1998- Esenboğa Havalimanı, tarihinde ilk kez aynı gün 13 cumhurbaşkanı ağırladı. Yabancı ülke cumhurbaşkanları, Cumhuriyetin 75. Yılı törenleri için başkente geldi.

2012- Myanmar yönetimi, Birleşmiş Milletler'e, ülkenin batısında Bangladeş sınırındaki Arakan (Rakhine) eyaletindeki şiddet olayları nedeniyle çoğu Müslüman 22 binden fazla kişinin evini terk etmek zorunda kaldığı bilgisini verdi.

2013- Tiyatro ve sinema sanatçısı Tomris Oğuzalp, 80 yaşında İstanbul'da vefat etti.

2013- Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü, müzik alanında Ahmet Kaya'ya verildi.

29 Ekim

1863- İsviçreli Henri Dumant Kızılhaç'ı kurdu.

1911- Ünlü Amerikalı gazeteci Joseph Pulitzer, Güney Carolina'da öldü.

1923- Cumhuriyet ilan edildi. Mustafa Kemal Paşa Cumhurbaşkanı seçildi.

1924- Milletler Cemiyeti Konseyinde, Türk-Irak sınırı, Musul'u Irak'ta bırakacak biçimde saptandı.

1927- Irak'ta yapılan kazılarda, Ur kenti yakınlarında 5 bin yıl öncesine ait olduğu belirlenen bir molekül takımı bulundu.

1930- Ankara'daki Cumhuriyet Bayramı törenlerine Yunanistan Başbakanı Venizelos da katıldı.

1933- Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, coşkuyla kutlanan Cumhuriyetin 10. Yılı'nda ünlü nutkunu okudu.

1954- Dr. Hikmet Kıvılcımlı Vatan Partisi'ni kurdu.

1961- İlk Türk yapımı otomobil "Devrim", Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'e armağan edildi. "Devrim"in deneme sürüşü, yetersiz benzin konulması yüzünden başarısızlıkla sonuçlandı.

1987- Cumhuriyetin 64. yılında yerli yapım F-16 uçağı uçtu.

1992- Türkiye ile Irak'ın kuzeyi arasında stratejik öneme sahip Sinhat Boğazı, TSK'nin eline geçti. Çatışmalarda 90 terörist öldürüldü.

1992- Kazakistan ve Türkmenistan, ilk büyükelçiliklerini Ankara'da açtı.

1998- ABD'li astronot John Gleen 36 yıl aradan sonra 77 yaşında, Discovery mekiğiyle yeniden uzaya gitti.

2006- Brezilya'da solcu Devlet Başkanı Luiz Inacio Lula da Silva, seçimlerin ikinci turunda yeniden başkan seçildi.

2007- Dünyanın en büyük yolcu uçağı Airbus A-380, İstanbul Atatürk Havalimanı'na indi.

2008- "Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri"ne edebiyat dalında yazar Yaşar Kemal, mimari dalında Turgut Cansever ve müzik dalında ise Prof. Dr. Alaeddin Yavaşça layık görüldü.

2013- Asya ile Avrupa arasında, denizin altından kesintisiz demiryolu ulaşımını sağlayacak, dünyanın alanındaki önemli projelerinden Marmaray, törenle açıldı.

2013- Suudi Arabistan, hacca gelen Kürt hacılar için ilk defa Kürtçe Kur'an-ı Kerim meali hazırladı.

2013- Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed, 29 Ekim'den önce askeri hizmet kanunu çerçevesinde işlenen suçları kapsayan genel af ilan etti.

2015- Tüberküloz, Dünya Sağlık Örgütü tarafından artık AIDS hastalığının yanı sıra dünyanın en ölümcül bulaşıcı hastalıklarından biri ilan edildi

30 Ekim

1757- Sultan III. Mustafa tahta çıktı.

1873- Teodor Kasap tarafından çıkarılan mizah gazetesi "Hayal" yayımlanmaya başlandı.

1905- Aspirin ilk kez satışa sunuldu.

1918- 1. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan Osmanlı Devleti ile galip devletler arasında Mondros Mütarekesi imzalandı.

1918- Çekoslovakya'da cumhuriyet ilan edildi.

1923- Mustafa Kemal Paşa, Başbakanlığa İsmet (İnönü) Paşa'yı atadı.

1937- Ankara Gar binası törenle açıldı.

1956- İngiltere ve Fransa, İsrail ve Mısır'a Süveyş Kanalı'nı 12 saat içinde terk etmelerini bildirdi.

1973- Boğaziçi Köprüsü, Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk tarafından açıldı.

1974- Boksör Muhammed Ali yeniden ağır sıklet şampiyonu oldu.

1980- Bülent Ecevit, CHP Genel Başkanlığından istifa etti.

1983- Erzurum ve Kars'ta meydana gelen depremde bin 330 kişi öldü, 534 kişi yaralandı.

1984- Cumhurbaşkanı Kenan Evren, Mürted'de uçak fabrikasının (TAI) temelini attı.

1992- Terör örgütü PKK, silahlarını bırakıp, Irak kuzeyine teslim olma kararı aldığını açıkladı.

1993- Eski Türk Dil Kurumu Genel Yazmanı Ömer Asım Aksoy 95 yaşında öldü.

2011- Kırgızistan'da Almazbek Atambayev cumhurbaşkanı seçildi.

2013- Nevşehir Üniversitesinin adını "Nevşehir Hacı Bektaş Veli", Siirt'in Aydınlar ilçesinin adını "Tillo" olarak değiştiren kanun teklifi, TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilerek, yasalaştı.

2015 - Karaciğer yetmezliği nedeniyle İstanbul'da tedavi gören eski dünya kıtalararası ağır sıklet boks şampiyonu Sinan Şamil Sam, yaşamını yitirdi.