HABER ALINTILANMASINI ENGELLEMEK ANAYASA'YA AYKIRI!
Bilişim uzmanı Avukat Gökhan Ahi, dün gazetelerin yayınladığı ortak bildirgeyi hukuki açıdan değerlendirdi.
Haberin kaynağı belirtilirse alıntı serbesttir
Dün hemen hemen bütün gazeteler, internet siteleri ve
televizyonlara yönelik tam sayfa ilan yayınlayarak, 1 Ekim’den
itibaren “haber, yorum, köşe yazısı, fotoğraf,
karikatür, grafik, çizgi ve sayfa dizaynı gibi materyallerin hiç
bir şekil ve hacimde kullanılmasına izin
vermeyeceklerini” deklare ettiler. Bunun için yasal
yollara başvuracaklarını açıklayan gazeteler, tehditkar bir dil
kullandılar. Gazetelerin hukuki olarak ne derece haklı oldukları,
nasıl bir yaptırım uygulayabilecekleri ve kanunların gazetelerin bu
ilanda bahsettikleri uygulamalara ne derece müsaade edeceğini
Bilişim Uzmanı Avukat Gökhan Ahi’ye
sorduk…
HABER FARKLI KARİKATÜR, FOTOĞRAF, KÖŞE YAZISI
FARKLIDIR
- Gazetelerin bugün tam sayfa ilanla duyurduğu “Ürettiğimiz ve bütün hakları bize ait olan; haber, yorum, köşe yazısı, fotoğraf, karikatür, grafik, çizgi ve sayfa dizaynı gibi materyallerin hiç bir şekil ve hacimde kullanılmasına izin vermeyeceğiz. 1 Ekim 2012 tarihinden itibaren, hiçbir televizyon kanalı, internet sitesi ve haber portalı aşağıda imzası bulunan gazetelerin içeriklerini kaynak göstererek dahi kullanamayacaklardır.” şeklinde ifadenin kanunen bir yaptırımı var mıdır? Gazeteler, internet sitelerine dava açsa mevcut kanunlarla bir sonuç elde edebilirler mi?
Öncelikle, bu soruya cevap vermek için "Haber", "makale", "köşe
yazısı" ile fotoğraf, karikatür vs. gibi eserleri birbirinden
ayırmak gerekiyor. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 36. maddesine
göre haberler, makaleler veya haber niteliğindeki metinler, atıf
kurallarına uymak kaydıyla serbestçe alıntılanabliyor. Bildiride
bahsettikleri gibi, özellikle haber içeriğine izin vermemek gibi
bir durum sözkonusu olamaz. Kanun, haberlerin yayılmasını ve
alıntılanmasını, kaynak göstermek şartıyla serbest bırakmıştır.
Haber dışında kalan karikatür, fotoğraf, grafik ve çizgi için durum
farklıdır, bunlar eser olarak kabul edilir ve sahibinin izni
olmadan kullanılamaz.
HABER ALINTILANMASINI ENGELLEYECEK BİR KANUN ANAYASAYA
AYKIRI OLACAKTIR
- Anayasal bağlamda, “toplumun haber alma hakkı” düşünüldüğünde, internet sitelerinin söz konusu gazetelerden kaynak belirterek haber ya da görsel kullanmalarına mani olacak bir kanun çıkartılması mümkün olur mu?
Böyle bir kanunun çıkacağını zannetmiyorum. Zira bu tür bir
kanun Anayasa'da yer alan haber alma hakkına aykırı olacaktır.
Kaldı ki, haber bir sanat eseri değildir, herkesin yararlanması
gereken bir bilgilendirmedir.
GAZETELER DE İNTERNET SİTELERİNDEN ALINTI
YAPIYOR
- Gazeteler 1 Ekim’den itibaren söz konusu kanuni
yaptırımların uygulanması için başvuruda bulunacaklarını ifade
ediyorlar. 1 Ekim’den önce gerçekleşmiş ihlaller hakkında kanuni
yaptırımda bulunulmaması durumu, bugüne kadar bir haksız rekabet
olmadığı şeklinde mi yorumlanmıştır? Ya da böyle bir durum varsa
bile bunun gözardı edilmesi durumu hukuken nasıl
yorumlanabilir?
Gazeteler, yayınladıkları bildiride 1 Ekim tarihini başlangıç
noktası olarak gösteriyorlar. Daha eski bir tarih için de hukuka
başvurma imkanları var, ancak anladığım kadarıyla 1 Ekim'den
sonrası için haberlerini alıntı yapanlara karşı son bir uyarı
veriyorlar. Bugüne kadar hukuka başvurulmamış olması, daha önceki
eylemlerin suç olmadığı veya hukuka aykırı olmadığı anlamına
gelmez. Ayrıca belirtmek isterim ki, basın, bazı internet
sitelerini haber almakla suçlarken, kendilerinin de internet
ortamından ve internet sitelerinden izinsiz birçok haber ve görsel
aldıklarını unutmamalıdır.
ALINTI KURALLARINA UYULURSA HAKSIZ REKABET
OLMAZ
- Gazetelerin “haksız rekabet” tanımı sizce ne derece
gerçeği yansıtmaktadır. İnternet mecrası için haksız rekabet
tanımını nasıl yapmak gerekir?
Haksız Rekabet, Yeni Türk Ticaret Kanunu'nda ayrıntılı olarak tanımlanmıştır. Kanunda, haksız rekabet şekilleri açıkça gösterildiği gibi rekabeti bozacak ve açıkça belirtilmemiş diğer her tür eylem de haksız rekabet olarak değerlendirilmeye açık bırakılmıştır. Haberi üretmek için emek ve zaman harcayan birisi ile, aynı haberi emek ve zaman harcamadan ticari olarak kamuya sunan arasında bir haksız rekabet olgusundan bahsetmek mümkündür. Nitekim, haber sitesi olarak yola çıkıp sadece robot yazılımla topladığı haberleri sunan bazı siteler / mobil uygulamalar, haksız yere reklam kazancı elde etmekte ve asıl haberi yapan gazetenin satış ve reklam gelirlerini olumsuz etkilemektedirler. Ancak alıntı kurallarına uyulduğu takdirde, yani haberin kaynağının adı, tarih ve sayısından başka makale sahiplerinin adı, takma adı veya markası da sunulursa, haksız rekabet olmayacaktır.
İNTERNET HABERCİLİĞİ KONUSUNDA AYRICA BİR DÜZENLEMEYE
GEREK YOK
- Türkiye’de internet haberciliği konusunda mevcut kanunlar
ihtiyacı karşılamakta mıdır? İnternet haberciliği konusunda
yapılması muhtemel bir yasal düzenlemede “haksız rekabet ve alıntı”
yapılması durumu hakkında nelere dikkat edilmelidir?
İnternet haberciliği konusunda ayrıca bir düzenlemeye gerek
olmadığı düşüncesindeyim. Mevcut düzenlemeler ihtiyacı karşılar
nitelikte. Eski Basın Kanunu'nda olup da yeni Basın Kanunu'na
eklenmeyen 15. maddenin getirilmesi iyi olacaktır. Zira, şu an
yürürlükte olmayan bu maddeye göre, özel olarak çaba ve
fedakarlıkla elde edilmiş haberler, 24 saat geçmeden
alıntılanamıyordu. 24 saat geçtikten sonra alıntılamak serbest
oluyordu.
Engin Dinç/on5yirmi5.com