DİZİLER MERCEK ALTINDA!.. RTÜK'E GÖRE İZLEYİCİ EN ÇOK HANGİ DİZİLERDEN ŞİKAYETÇİ?

Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna, 2009 yılının ilk üç ayında ulaşan iletiler, dramatik (yerli) diziler, direnç yarışmaları, güncel programlar, reklam kuşakları, yorum programları, talk-show, kuşak programları ve haber bültenlerinin, izleyicilerin en çok şikâyet ettiği konular olduğunu gösterdi.

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Kamuoyu, Yayın Araştırmaları ve Ölçme Dairesi Başkanlığı, "Radyo Ve Televizyon Üst Kuruluna 01.01.2009-31.03.2009 Tarihleri Arasında Gelen Bildirimlerin Genel Değerlendirmesi" başlıklı araştırmasını tamamladı.

2009´un ilk üç ayında, Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna gelen vatandaş bildirimleri 444 1 178 RTÜK İletişim Merkezi aracılığı ile 8.871, RTÜK Web sayfasından 12.994 ve e-posta ile 611 olmak üzere, toplam 22.476 adet olarak gerçekleşmiştir.

Vatandaş bildirimlerinde, bir programa ilişkin olarak birden fazla şikâyet konusu yer alabilmektedir. Bildirimlerin değerlendirilmesi aşamasında "inceleme kriterleri listesi" kullanılmaktadır. Yapılan değerlendirmeler sonrasında, bildirimlerde yer alan birden fazla inceleme kriteri konusunun dikkate alınması ile ulaşılan sayı 41.893 olmaktadır.

PROGRAM TÜRÜ	BİLDİRİM ADEDİ	%	İNCELEME KRİTERİ ADEDİ	%
Dramatik (Yerli) Diziler	3.397	15	5.944	14
Direnç Yarışmaları	3.240	14	6.154	15
Güncel Programlar	2.387	11	4.439	11
Reklam Kuşakları	1.967	9	4.319	10
Yorum Programları	1.654	7	4.203	10
Talk-Show	1.589	7	4.208	10
Kuşak Programları	1.453	7	2.428	6
Haber Bültenleri	1.183	5	1.794	4
Genel	1.312	6	1.840	4
Diğer	4.294	19	6.564	16
TOPLAM	22.476	100	41.893	100

Ocak - Mart 2009 döneminde, dramatik diziler bildirim adedi, direnç yarışmaları ise inceleme kriterlerinde aldığı oran açısından en yüksek değere ulaşmıştır. 2008 yılının ilk üç aylık döneminde dramatik dizilerin bildirim adedi oranı % 24, inceleme kriteri oranı % 25 olarak gerçekleşmiş, aynı dönemdeki direnç yarışmalarına ilişkin oranlar sırasıyla % 10 ve % 12 olmuştur. Dramatik diziler için her iki grupta yaklaşık % 10´luk düşüş gerçekleşirken, direnç yarışmaları açısından bildirim adedi oranında % 4, inceleme kriteri oranında ise % 3´lük artış kaydedilmiştir.

Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna vatandaşlardan gelen toplam iletilerin inceleme kriterlerine göre dağılımı yapıldığında, programlar hakkındaki en yoğun şikâyetler; % 12´lik değerle "program kaldırılsın", % 10´arlık değerlerle "kişiye yönelik şikâyet (sunucu ya da katılımcı)", "toplumsal şiddet", "toplumu yanıltma" ve "çocukların ve gençlerin korunması" kriterinde ve yüzde 8´lik değerle "Türk aile yapısına ve ahlaka aykırılık" konusunu kapsadı.

İNCELEME KRİTERİ	İNCELEME KRİTERİ ADEDİ	%
Program Kaldırılsın	4.827	12
Kişiye Yönelik Şikayet (Sunucu ya da Katılımcı)	4.132	10
Toplumsal Şiddet	4.040	10
Toplumu Yanıltma	3.996	10
Çocuk ve Gençlerin Korunması	3.896	10
Türk Aile Yapısına ve Ahlaka Aykırılık	3.468	8
Millî ve Manevî Değerlere Aykırılık	1.870	4
Reklamın Niteliği	1.853	4
Kişilik Haklarına Aykırılık/Hakaret	1.575	4
Argo / Küfür / Kötü Söz	1.448	3
Cinsellik ve Müstehcenlik	1.119	3
Öneri / İstek	3.337	7
Diğer	6.332	15
TOPLAM	41.893	100

İzleyiciler, çocuklarını dizilerin olumsuz etkilerinden korumak istiyor.

"Çocukların ve Gençlerin Korunması" konusunda yapılan değerlendirmenin % 33´ünün dramatik dizilerde yoğunlaşması, bu konudaki hassasiyetin, en yoğun olarak diziler hakkında yaşandığını ortaya koymaktadır. Dramatik dizilere ilişkin yoğun şikayet konularından birini de % 21´lik oranla "Millî ve Manevî Değerlere Aykırılık" başlıklı kriter oluşturmaktadır. "Program Kaldırılsın" şeklinde gelen şikâyetlerin % 18´inin de bu program türünde kaydedilmiş olması, dramatik diziler için negatif bir unsur oluşturmaktadır.

İzleyici: Yemek programları "Türk Aile Yapısı"na aykırı

Geçen yıl bu program türüne ilişkin bildirimler daha çok ses yarışması veya kişisel becerileri sergileyen programlara dönük olarak kaydedilmekte iken, 2008 yılı Aralık ayından bu yana "yemek yapma/ sunma" tarzındaki yarışmalar hakkında bildirim alınmaktadır. "Türk Aile Yapısına ve Ahlaka Aykırılık" kriterine ilişkin olarak alınan toplam bildirimin % 40´ı bu program türüne dönüktür ve bildirimlerin % 56´sı tek bir programla ilgilidir. Vatandaş bildirimlerinin % 32´si, eşit oranlarda olmak üzere iki ayrı program hakkında gerçekleşmiştir. "Millî ve Manevî Değerlerimize Aykırılık" başlığı altında incelenen kategoride yer alan şikâyetlerin % 26´sının direnç yarışmaları konusunda kaydedilmiş olması, bu program türünün, bu vatandaşlar tarafından benimsenerek izlenmediğini ortaya koymaktadır.

Güncel programlar seçim yasaklarını deldi mi?

Dünya ve ülke gündeminde gelişen olayların tartışıldığı, farklı görüş ve önerilerin ortaya konduğu bir program türü olan güncel programlara ilişkin şikâyetlerin büyük bir kısmı (% 63) seçim yasaklarına aykırı yayınlara yöneliktir. Programlarda öne sürülen görüşlerin toplumsal açıdan şiddet riski taşıdığı, toplumu yanıltıcı bilgiler verildiği ve taraflı yayıncılık yapıldığı da dile getirilen düşünceler arasındadır. 2009 yılının ilk üç aylık döneminde, güncel program türü ile ilgili olarak kaydedilen bildirimlerin % 81´i bir tek program hakkındadır.

Reklam kuşaklarına izleyici tepkisi azaldı

"Çocukların ve Gençlerin Korunması" hakkında kaydedilen bildirimlerin % 15´inin bu program türü için kaydedilmiş olması, reklamların nitelik olarak çocuklar açısından bir hayli zararlı görüldüğünü ortaya koymaktadır. 2008 yılının ilk üç aylık döneminde bu oran % 12 olmuştur.

Yorum programları toplumu yanılttı mı?

Yorum Programları, programlarda ifade edilen görüşler nedeniyle "Toplumsal Şiddet" ve "Toplumu Yanıltma" kriterleri altında değerlendirilen kapsamda şikâyet edilmiştir. "Yorum Programları" hakkında kaydedilen şikâyetlerin % 84´ü bir tek programa ilişkindir.

Talk Show ve Kuşak programlarında tepki sunuculara yöneldi

"Argo / Küfür / Kötü Söz" kriteri ile incelenen şikâyetlerin % 52´si bu program türü için kaydedilmiştir. Oranın bu kadar yüksek olması, yayınlanan bir programda iki sanatçı arasında gerçekleşen diyalogdan kaynaklanmaktadır ve 2009 yılının ilk üç ayında, sadece bu program için kaydedilen şikâyet oranı % 83 olarak gerçekleşmiştir. "Kişilik Haklarına Aykırılık / Hakaret" konulu şikâyetlerin % 37´si ile "Kişiye Yönelik Şikâyet (Sunucu ya da Katılımcı)" konulu şikâyetlerin % 31´i de Talk Show olarak adlandırılan program türü hakkında gerçekleşmiştir ve bunların % 80´den fazlası, yukarıda anılan program hakkındadır.

"Kişiye Yönelik Şikâyet (Sunucu ya da Katılımcı)" konulu kritere ilişkin şikâyetlerin % 27´si bu program türü hakkındadır. Vatandaşlar tarafından "Kuşak Programlar" hakkında iletilen bildirimlerin % 37´si iki programa dönük olarak kaydedilmiştir. Bu program türü için isim bildirmeden, genel olarak bu tür programlardan şikâyetçi olduğunu dile getiren vatandaşların oranı ise % 20´dir.

İzleyici: haber bültenleri taraflı

RTÜK tarafından gerçekleştirilen "Televizyon Haberleri İzleme Eğilimleri" konulu araştırmada, vatandaşların % 70´e yakınının her gün, düzenli olarak 1-2 saat haber izlediği; özellikle akşam (ana haber) bültenlerinin dünya ve ülke gündemini takip etmek için önemli bir unsur oluşturduğu ortaya çıkmıştır. Araştırmanın sonuçlarında, deneklerin % 77´sinin, "televizyonların yalan, yanlış ve eksik haber" verdiği şeklinde bir kanaate sahip oldukları da görülmektedir. Anılan araştırma ile paralel olarak, RTÜK´e ulaşan bildirimlerin değerlendirilmesinde yer alan "Taraflı Yayıncılık" kriteri konusunda kaydedilen şikâyetlerin % 38´i, haber bültenlerine ilişkindir. Haberlerin sunuluş biçiminin toplumsal açıdan sorun yaratabileceğine ilişkin olarak dile getirilen "Toplumsal Psikoloji" kriterindeki şikâyet oranı % 13´tür. Haber bültenleri ile ilgili olarak alınan şikâyetlerde yer alan "Kişiye Yönelik Şikâyet (Sunucu ya da Katılımcı)", spikerlerin beğenilmemesini ifade etmektedir ve şikâyetlerin % 6´sı bu program türü için kaydedilmiştir.

MÜEYYİDE KARARLARI

RTÜK, 2009´un ilk üç ayına ilişkin araştırmasında yayınlanan programlara uygulanan cezalara da ilk kez yer verdi. Bu sonuçlara göre reklam kuşakları yayıncıların gizli reklam uygulamaları nedeniyle RTÜK´ten en çok ceza alan program türü oldu.

RTÜK 2009 yılının ilk üç aylık döneminde 84 adet uyarı, 52 adet savunma, 37 adet program durdurma ve 17 adet para cezası kararı aldı. Alınan müeyyide kararlarında, ulusal ve yerel yayıncıların reklam ihlallerine ilişkin dosyalar bu dönemde sonuçlandırılmasının da etkisiyle, % 32 ile reklam kuşakları ilk sırada yer alırken, bunu % 12 ile talk show, % 10 ile haber bültenleri, % 9 ile popüler müzik, % 7 ile kuşak programlar, % 5 ile güncel programlar ve sinema filmleri (yabancı) izledi.

Alınan müeyyide kararlarında RTÜK Kanununun 20. maddesinin 1. fıkrası (...bilinçaltı ile algılanan reklamlara izin verilmeyecektir) yüzde 20 ile ilk sırada, 4. maddenin `z´ fıkrası (Gençlerin ve çocukların fiziksel, zihinsel ve ahlaki gelişimini zedeleyecek türden programların, bunların seyredilebileceği zaman ve saatlerde yayımlanmaması) yüzde 12 ile ikinci sırada ve 21. maddenin 1. (reklamların yerleştirilmesi)ve 5. fıkraları (gizli reklam) yüzde 10 ile üçüncü ve dördüncü sırada yer aldı.

MÜEYYİDE UYGULANMASI KARARI ALINAN KONU / İNCELEME KRİTERİ	ADET	%
Reklamın Niceliği	83	44
Çocuk ve Gençlerin Korunması	23	12
Kişilik Haklarına Aykırılık / Hakaret	23	12
Reklamın Niteliği	10	5
Türkçenin Doğru Kullanılması	8	4
Millî ve Manevî Değerlere Aykırılık	7	4
Eğitime Aykırı Yayın	6	3
Diğer	30	16
TOPLAM	190	100

Üst Kurul tarafından müeyyide uygulanması kararı alınan konu / inceleme kriteri tablosunda, reklamların yerleştirilmesi, sıklık durumu, gizli/sanal reklam ve sponsorluk konularını kapsayan "Reklamın Niceliği" % 44 ile en yüksek oranı taşımaktadır.