DİJİTAL DERGİ PATLAMASI!.. DERGİ OKURLARI NASIL İNTERNET OKURU HALİNE GELDİ?

Metin Celal'in makalesi

İnternetin hızlı gelişimiyle birlikte dergiciliğin de biçim ve anlayış değiştireceğini ya da bir tür olarak tamamen yok olacağını öngörüyorduk. Dergi okurları hızla internet kullanıcıları haline geldiler ve haber, magazin, aktüalite dergilerinin tirajları düştü. Birçoğu kapanmak zorunda kaldılar. Çünkü internetin yenilenme gücüne kimsenin erişmesi mümkün görünmüyor. İnternette her saniye yeni bir sayfa yayımlamak olanağı varken günlük gazeteler bile bu tazelik karşısında hızla eskiyor.

Zaman zaman internetteki uzmanlaşmış web sitelerine karşı televizyonun ya da radyonun bile ağır kaldığını görüyoruz. Bu durumda daha geniş bir zaman diliminde yayımlanan dergilerinin hayatta kalma şansı yok gibi görünüyor. Şiir hariç diğer yazılı sanatlar internette yeterince varlık gösteremiyor. Şiirlerin bozulup, parçalanarak, tahrif edilerek hoyratça kullanımını gördükçe bu duruma; için için şükredebiliriz belki ama edebiyatın yeni medyada gerektiğince yer alamamasının günümüz okurlarına ulaşma açısından büyük bir sorun olduğu gerçek. İnternetin yarattığı, her an değişim isteyen, sabır katsayısı düşük okurun dergilerde yayımlanan çok sayfalı öyküleri, makaleleri, incelemeleri, araştırmaları beyaz ekranda okumaları pek mümkün görünmüyor. İnternette okunabilmenin yolu kısa yazmaktan geçiyor. Bir, bilemediniz iki paragraflık kısa yazılar, kısa edebiyat eserleri... Belki de internette şiirin bu denli yaygınlaşmasının sebebi de görece 'kısa'lığıdır. Kâğıda basılı yapıdan vazgeçip internete yönelen hemen hiç edebiyat dergisi yok. Basılı kâğıtla dijital yayıncılığın olanaklarını birleştirmeye, internette kendi okurunu yaratıp onları kâğıda basılı formlarına yöneltmeye çalışan dergi sayısı da yok denecek kadar az. Belli başlı edebiyat dergilerinin; ya internet sitesi yok ya da sadece tanıtıcı nitelikte, edebi içeriği yok.

DERGİCİLİKTE YENİ OLANAK: DİJİTAL YAYINCILIK

Dijital çağ olanca gücüyle ağırlığını hissettirirken dediğim gibi genelde dergiler bundan büyük bir yara aldı, ama edebiyat dergileri için farklı bir gelişme oldu. Çünkü internetle birlikte yeni bir yayın alanı/ağı oluşturulurken dijital gelişmeler klasik yöntemle, kâğıda basarak yapılan yayıncılığı da kolaylaştırdı. Hızlı fotokopi teknikleri, bilgisayar kullanımının, dijital baskının ucuzlayıp yaygınlaşması, dergi yayıncılığını kolaylaştırdı. Şimdi artık büyük kentlerdeki matbaalara başvurmadan, grafikere, filmciye, renk ayrımcıya para vermeden, kendi işinizi kendiniz görerek, evde bilgisayar başında derginizi üretmeniz, bir e-posta ile matbaaya ya da fotokopiciye ulaştırıp bastırmanız mümkün. Üstelik bu iki-üç arkadaşın cep harçlıkları ile gerçekleşirilebileceği kadar ekonomik de''Print on demand' tekniği ile sipariş edilen kadar kitap ve dergi basımı yaygınlaştıkça, büyük kentlere gelmeden Türkiye'nin her yanından yayıncılık yapmak mümkün. Gerçi, kitapta yayıncılar hâlâ klasik yöntemlerde direniyorlar ama dergicilerin işin sırrını çözdükleri, dijital çağın nimetlerinden yararlandıkları anlaşılıyor.

DERGİ PATLAMASI

Anadolu'nun hemen her yerinde edebiyat ve özellikle şiir dergilerinin yayımlandığına dikkatimizi ilk kez Mehmet Can Doğan, Türkiye'de Şiir Dergileri (Hayal Yay.) adlı araştırmasında çekmişti. Doğan, 2000'li yıllarda 20 ayrı ilde 42 şiir dergisi yayımlandığını söylüyordu. Şeref Bilsel ve Cenk Gündoğdu'nun hazırladığı Şiir Defteri'nin 2009 (ikaros Yay.) yıllığında bunun bir kez daha teyit edildiğini gördüm. Dergilerdeki şiirleri incelerken, çoğunun yayımlandıkları yerleri de belirtmişler. Dergiciliğin klasik merkezleri İstanbul, Ankara, İzmir dışında yayımlananların bazıları şöyle; Afrodisyas Sanat Aydın, Akatalpa Bursa, Akköy Didim, Aratos Tarsus, Arkadaş Eskişehir, Aşkar Sivas, Az Edebiyat Nazilli, Beyaz Gemi Van, Bireylikler Kayseri, Buruciye Edebiyat Sivas, Değirmen Adapazarı, Eliz Gemlik, Etken Alanya, Eylül Adana, Gediz Manisa, Güney Rüzgârı Antakya, Heves Adana, Karayazı Adana, Kent Kültürü Samsun, Kıyı Trabzon, Kuşluk Vakti Manisa, Makalat Samsun, Mavi Yeşil Rize, Mor Taka Trabzon, Onaltıkırkbeş Bursa, Palto Diyarbakır, Sunak Denizli, Şarköy Sanat Şarköy, Şehir Devrek, Şiir Saati Antalya, Şiiri Özlüyorum Avanos, Taflan Antakya, Yaratım Mersin, Yazılıkaya Eskişehir, Yolcu Samsun'

NİCELİK, NİTELİK'

Edebiyat ve şiir dergilerinin yanında bir çok lise de nitelikli edebiyat öğretmenlerinin ve tabii öğretmen yazarların yönlendirmesi ile çok özenli sayfa düzenleri ve iyi kağıtlara basılmış şık dergiler yayımlıyorlar. Dergilerde yayımlanan şiir sayısı on binlerle; öykü, deneme sayısı binlerle ifade ediliyor. Bu nicelik patlamasının yanında niteliksel durumu anlamak için sanırım yıllıklara, o dergilerden yapılan seçmelere bakmak gerek. Dergilerde yayımlanan şiirlerin ne kadar yıllıkçıların beğeni süzgecinden geçip kayda değer bulunduğu önemli bir ölçü. Akatalpa, Heves, Mor Taka, Bireylikler, Şiiri Özlüyorum gibi zaten edebiyat medyası olanların dışında bu dergilerde yayımlanan şiirlerin yıllıklara pek giremediğini görüyoruz. Henüz bu dergilerdeki içerik yıllıkçıların beğenisini karşılayamıyor. Ama dergilerin şairler ve yazarlar için bir okul olduğu da unutulmamalı. O dergilerde yazarak, yayımlayarak ustalaşacaklar, tanınacaklar, bilinecekler. Merkezi oluşturan edebiyat dergileri onların çabalarını görecek değerlendirecek, yıllıkların sayfaları açılacak. Sabrın sonu selamet! Şunu da unutmamak gerek, dergiler sadece edebiyat eserlerinden ibaret değildir. Şiirleri, öyküleri üst üste koyarak dergi yayıncılığı değil derlemecilik yaparsınız. Belki yayınladığınız eserlerden bazıları kalıcılaşır, gelecekte hatırlanır ama derginizin adı bile anılmaz. Dergilerin kalıcılığı içlerinde taşıdıkları fikirle, yarattıkları tartışmalarla, getirdikleri özgün görüşlerle yani edebiyat ortamına müdahaleleri ile ölçülür. Bâki Asiltürk'ün hazırladığı YKY'nin Şiir Yıllığı'nda 'Dergilerde Poetik Yazılar, Tanıtmalar, Söyleşiler' diye bir bölüm yer alıyor. Bu döküm sözünü ettiğim dergilerin eleştirel verimini anlamak açısından çok önemli. Dökümden anlaşıldığı kadarıyla dergilerimiz 90'lı yılların derlemecilik anlayışını terk etmişler, şiirlerin öykülerin yanında birçok eleştiri, inceleme ve tartışma yazısı yayımlanıyor. Afrodisyas Sanat, Akatalpa, Alaz, Aşkar, Ay Vakti, Bireylikler, Buruciye Edebiyat, Dar Sokak, Deliler Teknesi, Dize, Edebiyat Ortamı, Hayal, Herşeye Karşın, Karagöz, Mor Taka, Mühür, Onaltıkırkbeş, Sincan İstasyonu, Şehir, Şiiri Özlüyorum yazı listelerinin uzunluğu ile göz dolduruyor.

OKUYUCUYA ULAŞMAK

İster merkezde ister çevrede olsun edebiyat dergilerinin temel sorunu okuyucuya ulaşmaktır. Dergilerimizin çok azı Yaysat gibi yaygın dağıtım şirketleri ile dağıtılabiliyor. Yasal zorunluluk olmasına rağmen yaygın dağıtım şirketleri satış adetlerinin azlığı nedeniyle kârlı bulmadıkları edebiyat dergilerinin dağıtımını yapmak istemiyor. Ön ödemeler, yüksek iskonto oranları gibi şartlarla dergicilerin gözünü korkutup dağıtım taleplerini çekmelerini sağlıyorlar. Bayilerde satış olanağı bulamayan dergilerin tek umudu kitabevleri. Ama kitabevlerinin çoğunun edebiyat dergisi satmak istemediğini, satanların da ödeme yapmaya gelince işi yokuşa sürdükleri malûm. Çok okura hitap eden, ödeme açısından daha güvenilir olan DR gibi kitabevi zincilerinde ise sadece yaygın dağıtım şirketi dergileri bulunduruluyor, yani onların kapısı da edebiyat dergilerine kapalı. Bu nedenle dergilerin okura ulaşması pek mümkün olmuyor. Çoğu kapalı devre yayınlar olarak kalıyorlar. İşte bu noktada dijital çağın olanaklarından yararlanmanın sırasıdır. İdefiks gibi yeni önerilere açık internet kitapçıları ile işbirliğine girilerek dergilerin pdf formatında internet versiyonları satışa sunulabilir. Böylece dağıtım engelini, hatta süreç içinde baskı giderleri gibi mali zorlukları aşmak, daha çok okura ulaşmak mümkün olur'

(Cumhuriyet Kitap)