ÇOCUK TECAVÜZÜ HABERİNDE "TEMSİLİ FOTOĞRAF" OLUR MU?

Çocuk tecavüzü haberinde ‘temsili fotoğraf’ olmaz!

21 nisan tarihli Hürriyet gazetesinin manşet haberi...

Size haberi anlatayım önce...

Başlık: “Orada kimse yok mu?”

Spot: “Siirt’te ilköğretim okulu öğrencisi yedi kıza onlarca erkek tecavüz etti. Yüz kızartıcı olay, bu kızlardan H.T. (14) ile ablası S.T’nin (16) şikâyetiyle ortaya çıktı.”

Birinci sayfada, daha küçük puntolarla dizilmiş dört spot daha var. Onlardan da, 100’den fazla şüpheli erkeğin sorgulandığını ve 17’sinin tutuklandığını; erkeklerden bazılarının şehrin ileri gelenleri olduğunu; kızların çok yoksul, “3 ile 5 TL para, şeker ya da çubuk kraker karşılığında erkeklerle birlikte olduklarını” öğreniyoruz.

Bukalemun görünmezliğinde bir “temsili fotoğraf” ibaresi

Manşet cümlesinin altında bir daire içerisinde “Siirt’te sessiz utanç” ibaresini, onun da altında sırtını duvara yaslayarak çömelip başını iki elinin arasına almış bir kız çocuğunun büyükçe fotoğrafı görülüyor. Fotoğrafın sağ alt köşesinde bukalemun gibi bulunduğu zeminin rengini almış, minik bir puntoyla dizilmiş ve bu “işçilik” sayesinde neredeyse görünmez hale gelmiş, getirilmiş “temsili fotoğraf” ibaresi yer alıyor.

Hürriyet okurlarının çok büyük bir bölümünün “temsili fotoğraf” yazısını görmediğine ve zihinlerinde sanki haberde sözü edilen kızlardan birinin hakiki bir fotoğrafını görüyormuş gibi bir izlenim edindiklerine adım gibi eminim. Peki, Hürriyet’çiler o sayfayı o şekilde tasarlarlarken, okurlarının zihninde böyle bir izlenim doğacağını akıllarına getirmemiş olabilirler mi? Bu soruya şöyle ferah feza bir “olabilirler” cevabı vermek, meslektaşlarımızın bir hassasiyet eksikliği içinde olduklarını, fakat bunun farkında olmadıklarını söylemek isterdim. Ne var ki bu gazetemizin buna benzer başka vukuatları aklıma geliyor ve böyle düşünemiyorum. Birazdan bu vukuatlardan en “hard”ını anlatacağım size, ama önce şu taze örnekle ilgili olarak birkaç şey daha söylemeliyim...

“Bebek tecavüzü” haberinde temsili fotoğraf?

Her şeyden önce şu “temsili fotoğraf” müessesesinin medeni memleketlerin kendini “ciddi” sayan gazetelerinin hiçbirinde yerinin olmadığına işaret edeyim... Oralarda bazı karmaşık olayları anlatmak üzere “temsili çizim”lere başvurulduğunu biliyoruz, fakat haberin öznesinin fotoğrafı hukuken ya da ahlakî nedenlerle kullanılmıyorsa o haber fotoğrafsız verilir, bu türden kurnazlıklara başvurulmaz.

Lafımı dümdüz söyleyeceğim: O fotoğraf, medyamızda yaygın bir arayış olan “iç gıcıklama” kontenjanından oradadır, müstehcendir ve kullanılması ayıptır!

Hürriyet’çileri kızdıracak muhayyel bir örnek vereceğim: Diyelim ki bir “bebek tecavüzü” olayıyla karşı karşıyayız (muhayyel dediğime bakmayın, okuyoruz böyle haberler), Hürriyet, böyle bir haberi manşetine taşısaydı “görsel malzeme” olarak bir bebek fotoğrafı kullanır mıydı?

Bu tatsız soruya karşı Hürriyet’çilerin “ikisi aynı şey değil”den daha ikna edici bir cevapları varsa, duymak isterim. Fakat buysa cevapları, onlara söyleyeyim: İkisi aynı şeydir!

Madem “yanlış görsellikler” üzerine konuşuyoruz, bu yazının asıl derdi olan “temsili fotoğraf”la doğrudan ilgili olmasa dahi, zaman zaman çok rahatsız edici olabilen bir başka “görsel tercih”le ilgili düşüncemi de belirtmek isterim... İstisnasız bütün haberlere eşlik eden gülen muhabir fotoğraflarından söz ediyorum... Üzerinde konuştuğumuz haber, bu tuhaflığı fark edebilmek için birebir: Düşünün, bir paket çubuk krakere bedenini bir erkek sürüsüne satmak zorunda kalan küçük kızların haberine, yüzünün bütün hatlarıyla gülen bir muhabirin fotoğrafı eşlik ediyor. Olacak şey değil ama, alışmışız işte; yadırgamıyoruz, bakıyoruz, fark etmiyoruz, geçiyoruz...

“Hürportreler”in arasında çocuk pornosu...

Geldik, yukarıda sözünü ettiğim Hürriyet’in en ağır vakasına... 2002’nin ilk günüydü, gazete yılın ilk gününde okurlarının karşısına, “hürportreler” adını verdiği yenilikçi bir “performans”la (kendi ifadeleri) çıkmıştı. Yenilikçi performans, Hürriyet yazarlarının birbirleri hakkında kaleme aldıkları portrelerden ibaretti. Fotoğraflara ise ayrıca özenilmiş, ilginç “iş”ler çıkmıştı ortaya... Mesela Oğuz Aral’a Emin Çölaşan düşmüştü ve elhak o da “Mazlumların, yoksulların, yetimlerin, adaletin ve bu ormanın koruyucusu ve de hırsızların, düzenbazların, hortumcuların kâbusu Baltalı İlah Zagor Emin”i çok güzel anlatmıştı. Zagor Emin, gözlerinde kara gözlük, içlerinden birisinin elinde ateşe hazır bir silah bulunan dört korumadan iki adım önde bir Çölaşan fotoğrafıyla tasvir edilmişti çalışmada...

Hürriyet’in o sayısını Kürşat Bumin’le birlikte Bilgi Üniversitesi’ndeki Medyakronik odasında birlikte gözden geçirdik, pek eğlendik. Performansın sunumunda her ne kadar “Hürportreler Hürriyet’in sürüden ayrılan bütün işlerinde olduğu gibi bazı tutucular tarafından yine yadırganacak, yine taşlanacak” denmiş olsa da; genel yayın yönetmeni “Eminim, bazı ruhsuzlar, kara gözlüklüler bu fotoğrafları sevmeyecekler. Sevmesinler. Zaten hayatta neyi seviyorlar ki bunları sevsinler, size içimizdeki çocuğu göstermeye çalıştık” diye yazmış olsa da, kendimizi tutamadık, hissiyatımızı okurlarla paylaşmaya karar verdik.

Görev Kürşat’a düştü. Fakat yazmaya başlamadan önce gazetenin aynı sayısında ikimizi de dehşete düşüren bir fotoğrafla karşılaştık. Kürşat, “Hürportreler”le bu vakayı birlikte ele alan bir yazı yazmaya karar verdi. Buraya o yazının son bölümünü alıyorum:

“Şimdi gelelim ilave ile verilen Hürriyet’in yedinci sayfasına. Haberin başlığı şöyle: ‘Çocuk pornosu travmasına karşı nasıl davranılmalı.’ Haberin fotoğrafı şöyle: 10 yaşlarında Uzakdoğulu bir çocuk, pantolonunu hafifçe indirmiş olarak ‘çocuk pornocuları’na bakıyor. Çocuğun ne yüzünde, ne başka yerinde ‘siyah bant’ filan yok; öylece objektife bakıyor. (‘Siyah bant’ olsa ne değişir, diyenler tamamen haklı.) Haberin başlığını unutmayın: ‘Çocuk pornosu travmasına karşı nasıl davranmalı.’ İşte böyle... Siz boş verin bu lafları... ‘Performans’mış, ‘İçinizdeki çocuğu göstermek’miş, bütün bunlar işin karikatür tarafı. ‘İçinizdeki çocuk’tan çok önce, siz gazetenin yedinci sayfasında yer alan şu ‘çocuk pornosu’na bakın... ‘Narsisizm’in de bir sınırı var canım...”

“Kendi kendimizi kınıyoruz”

Bununla yetinmedik, 3 Ocak 2002’de “Kürşat Bumin-Alper Görmüş, Medyakronik editörleri” imzasıyla Basın Konseyi’ne bir şikâyet başvurusunda bulunduk. İki hafta kadar sonra Basın Konseyi Genel Sekreteri Medyakronik’i aradı ve şikâyetimizde ısrarlı olup olmadığımızı sordu. Tuhaf bir soruydu tabii, öyle bir niyetimiz olsaydı, biz arayıp durumu bildirmez miydik?

Aslında anlamıştık mevzuyu: Konsey’cilerin bizi aramalarından birkaç gün önce Hürriyet’te konuyla ilgili bir özür yazısı çıkmıştı... Belli ki, “Bakın özür de dilendi, gelin vazgeçin bu sevdadan” denmeye çalışılıyordu.

“Kendi kendimizi kınıyoruz” başlıklı özür metni şöyleydi (Hürriyet, 14 Ocak 2002):

“1 Ocak tarihli Hürriyet’te ‘Çocuk pornosu travmasına karşı nasıl davranılmalı’ başlıklı bir haber yayımlandı. Çocuk pornosuna karşı olan bu haberde görüntü malzemesi olarak bir çocuk fotoğrafı kullanılmıştı. Bu fotoğrafı, erken baskılarda görünce biz de rahatsız olduk ve değiştirmeye karar verdik. Ancak sayfanın yeni hali geçilirken teknik bir yanlışlıktan dolayı eski fotoğraf baskıya girmiş. Bu fotoğraf haklı olarak okuyucularımızı rahatsız etmiş. İki okuyucu da bizi Basın Konseyi’ne şikâyet etmiş. Basın Konseyi’nin kararını beklemeden, teknik bir yanlışlıktan dolayı olsa da, bu fotoğraf için kendi kendimizi kınıyoruz.”

Özür metni beni yumuşatmıştı biraz, kendi payıma şikâyetimi geri aldığımı bildirdim Konsey’e. Fakat Kürşat ısrar etti. Konsey’in kararı, başvurumuzdan üç ay sonra geldi: Kınamaya ya da uyarmaya gerek olmadığına... İlaveten “gazetenin bu davranışının (“özür”den söz ediliyor –A.G.) meslek ilkeleri açısından takdire değer olduğunu kamuoyuna duyurmaya” da karar verilmişti.

İşte böyle... O günden beri Hürriyet’i bu açıdan (da) daha bir dikkatle izliyorum. Hissiyatım şöyle: Tecavüz, porno, vb. haberler söz konusu olduğunda, her zaman değil ama bazen bu gazetemizin dengesi bozuluyor, gazeteye tuhaf şeyler yansıyor.

Nedenini bilmiyorum.

Alper Görmüş/Taraf